Stutiparivarto nāma navamaḥ
Technical Details
IX
stutiparivarto nāma navamaḥ|
[73] ākārāḥ saprayogāśca guṇā doṣāḥ salakṣaṇāḥ|
mokṣanirvedhabhāgīye śaikṣo'vaivartiko gaṇaḥ||1-12||
samatā
[74] bhavaśāntyośca kṣetraśuddhiranuttarā|
sarvākārabhisambodha eṣa sopāyakauśalaḥ||1-13||
ākārāḥ, prayogāḥ, guṇāḥ, doṣāḥ, lakṣaṇāni, mokṣabhāgīyaṃ, nirvedhabhāgīya, avaivartikasaṃghaḥ, saṃsāranirvāṇasamatā, buddhakṣetrapariśuddhiḥ, upāyakauśalaṃ cetyekādaśavastūni sarvākārābhisambodhaḥ| yathoddeśaṃ nirdeśāt prathamata ākārāṇāṃ nirdeśaḥ|
[75] vastujñānaprakārāṇāmākārā iti lakṣaṇam|
sarvajñatānāṃ traividhyāt trividhā eva te matāḥ||4-1||
'vastu' ālambanaṃ catuḥsatyādi| tasya 'jñānam'| tasya 'prakārāḥ'| yaiḥ prakāraistatparikṣepaḥ teṣāṃ 'ākārā' iti lakṣaṇatvāt| 'sarvajñatānāṃ' iti jātau vahuvacanam| sarvajñatāyā ityarthaḥ| kathaṃ tasyāstraividhyam ? sarvajñatā mārgajñatā sarvākārajñatā ceti| tatrādau sarvajñatākārāḥ saptaviṃśatiḥ| śāstram-
[76] asadākāramārabhya yāvanniścalatākṛtiḥ|
catvāraḥ prati satyaṃ te mārge pañcadaśa smṛtāḥ||4-2||
asatpāramiteyamiti asadākārāmārabhya yāvadacalapāramiteyamityacalākārāḥ| teṣu catvāraścatvāro duḥkhasamudayanirodhasatyeṣu pariviṣṭāḥ| pañcadaśa mārgasatye| asadākārapāramitā| asatpāramitā| evamuttarā api sarvāḥ| tatra duḥkhe catvāraḥ-asat-samatā-vivikta-anavamṛdya|
ākāśasamatāmiti| ākāśavadrūpāderasattām| yathā hyākāśasya rūpidravyābhāvo lakṣaṇaṃ tathā rūpādīnāṃ svalakṣaṇābhāvaḥ| sarvadharmānupalabdhisamatāmiti| sarvadharmānupalabdhireva sukhaduḥkhayoḥ samatā| atyantaśūnyatāmiti| pudgalena svabhāvena ca śūnyatāmityarthaḥ| bādhakaṃ duḥkhaṃ bādhyatvādavamṛdya ātmā| anavamṛdyā'nātmā| tadākāratvāt anavamṛdyapāramitā| sarvadharmāṇāṃ bādhyabādhakānāmanupalabdhitāṃ nirūpalambhatāṃ [upādāya]|
samudaye catvāraḥ| tathā hi-padaṃ hetuḥ prāktanāḥ skandhāḥ| svabhāva ātmano bhāvaḥ| kāyakarma| vacanaṃ vākkarma| nāma manaskarma kleśāśca| eṣāmabhāvo yathākramaṃ.....asvabhāvaḥ| ......tadākāratvāttatpāramitā| anāmāśaroratāmiti| nāma arūpiṇaḥ skandhāḥ| śarīraṃ rūpaskandhaḥ| tayorabhāvo'nāmaśarīratā| gatyāgatī kāyakarma| tadabhāvo'nāgatiragatiśca| vācāṃ heturvikalpaḥ| tadabhāvo'vikalpatā|
nirodhe catvāraḥ| tathā hyasau gamanaṃ vā syāt grāhyaṃ vā kṣayo vā utpattirvā| eṣāmabhāvo yathākramaṃ agamanaṃ, asaṃhāryaṃ, akṣayaḥ, anupapattiḥ| tadākāratvāttatpāramitā| sarvadharmāṇāmagamanatā gatyabhāvaḥ| sarvadharmāṇāmagrāhyatā| na hi dharmo dharmaṃ gṛṇhātīti| kṣaya eva dharmaḥ| tena yogaḥ| tadabhāvādakṣayadharmayogatā| abhinirvṛttirutpattiḥ| tadabhāvādanirvṛttitā|
mārge-pañcadaśa-akāraka-ajānaka-apaśyaka-asaṃkrānti-avinaya-svapna-pratiśrutka-pratibhāsa-marīci-māyā-asaṃkleśa-avyavadāna-anupalepa-aprapañca amananā-acalā| akārakādyākāratvāttatpāramitā| akārako mārgastena kārakānupalabdheḥ| ajānakāpaśyako mārgastena jānakapaśyakānupalabdheḥ| asaṃkrāntirmārgastena cyutyupapattyorayogadarśanāt| avinayo mārgastena tryadhvasamāyā dharmaprakṛteravinayāt| svapnāditulyatvāt svapno mārgaḥ vinaiva draṣṭāramandhaḥkārāt (?)| pratiśrutko mārgaḥ| asati śabde śabdopalambhāt| pratibhāsaḥ pratibimbaṃ sa mārgaḥ| asatyarthe'rthadarśanāt| marīcirmārgaḥ| tajjalaskandhavadasato lokadhātoḥ pratibhāsāt| māyā mārgo nimittāpratibhāsāt| anutpādavijñāpanatāmiti| yataḥ pañcabhirapyebhiranutpādo mārga ādīpyate| pratibhāsahetumantareṇa tathā tathā pratibhāsāt| asaṃkleśo mārgastena rāgādyanupalabdheḥ| avyavadānaṃ mārgastena kliṣṭasattvānupalabdheḥ| anupalepo mārgaḥ| ākāśavannirupalepasya dharmadhātostena darśanāt| aprapañco mārgaḥ prapañcapratipakṣatvāt| amananā mārgaḥ| sarvamananāsamuddhātitvāt| acalo mārgaḥ| dharmadhātuśarīratvena śāśvatatvāt| iti sarvajñatākārāḥ||
atha mārgajñatākārāḥ ṣaṭtriṃśat|
[77] hetau mārga ca duḥkhe ca nirodhe ca yathākramam|
aṣṭau te sapta pañceti ṣoḍaśeti ca kīrtitāḥ||4-3||
hetuḥ samudayaḥ| ataḥ samudayamārgau prathamata uktau phalopāyatvāt| duḥkhanirodhau paścāduktau phalatvāt teṣvākārā yathākramam| 'aṣṭau sapta pañca ṣoḍaśeti ca kīrtītāḥ' sūtre tatra samudaye'ṣṭau-virāga-asamutthāna-śāntanirdoṣa-niṣkleśa-niḥsattva| kathaṃ tadaṣṭau ? yato nirdoṣe tritayaḥ-arāga-adveṣa-amoha| prāktanā hi pañcaskandhāḥ samudayaḥ| rajyante'sminniti rāgaḥ| parikalpitaḥ svabhāvo dharmāṇām| vigato rāgo'smāditi virāgaḥ samudayaḥ| sarvadharmāṇāmavitathatāmiti| vitathena kalpitena svabhāvena śūnyatām| samutthānaṃ kleśaheturvikalpaḥ| tasyāsminnabhāvādasamutthānaḥ samudayaḥ| sarvadharmāṇāṃ nirvikalpatāmiti| agrāhakatvāt| śāntaḥ samudayaḥ| nirodha ityarthaḥ| tatkutaḥ ? sarveṣāṃ dharmanimittānāṃ dharmapratibhāsānāṃ paramārthapratibhāse'nupalabdheḥ| ata eva arāgapāramitā adoṣapāramitā amohapāramitā ca| guṇapāramitāmiti rāgadoṣamohakṣayapāramitām| sarvakleśābhāvānniṣkleśaḥ samudayaḥ| parikalpāsattāmiti grāhakāsattām| api ca sarvatra kliṣṭaḥ syād duḥkhī ca (?)| tadabhāvānniḥsattvaḥ samudayaḥ| bhūtakoṭitāmiti dharmapudgalaśūnyatām|
mārge sapteti-apramāṇa-antadvayānanugama-asambhinna-aparamṛṣṭa-avikalpa-aprameya-asaṅga| apramāṇo mārgaḥ| sarvadharmāṇāṃ samutthānasyāsamutthānatāmalokatvamupādāya| antadvayānanugamo mārgaḥ| sarvadharmeṣvanabhiniveśatāmiti| yathāpratibhāsaṃ bhāvasya tacchūnyatayā vā bhāvasyānanugamaḥ| asambhinno mārgaḥ| asambhedanatāmiti bhedānupalabdhim| aparāmṛṣṭo mārgastena hīnayānāspṛhaṇāt| avikalpo mārgaḥ| vikalpasamatāmiti vikalpānāmanupalabdhim| aprameyo mārgaḥ| apramāṇadharmatāmupādāyeti| apramāṇadharmatālambanatvāt| asaṅgo mārgaḥ| sarvadharmeṣvasaṅgatāmiti nirupalambhatām|
duḥkhe pañca-anitya- duḥkha śūnya-anātma-lakṣaṇa| sāsravāḥ pañcaskandhā duḥkham| tadatrānityaṃ bhavatyeveti (?)| sarvadharmāṇāmasaṃskṛtatāmiti yathāpratibhāsamanutpannatām| duḥkhaṃ duḥkhaṃ sukhavilakṣaṇatvādākāśavat| śūnyaṃ duḥkhaṃ sarvadharmānupalabdheḥ| anātmā duḥkhaṃ yathāpratibhāsaṃ sarvadharmeṣvabhiniveśāyogāt| trīṇi saṃskṛtalakṣaṇāni| jātirjarā'nityatā ca| tadabhāvādalakṣaṇaṃ duḥkham| anabhinivṛttitāmiti yathāpratibhāsaṃ yathā paramārthaṃ cāsaṃskṛtatām||
nirodhe ṣoḍaśa| tathā hi nirodhaḥ śūnyataiva viśuddhā| na ca śūnyatā bhidyate bhedakānāmanupalabdheḥ| tasmādākāśavadanantāparyanto nirodhaḥ| anukrameṇa vistāreṇa vā paricchedādyathākramaṃ tataḥ ṣoḍaśa śūnyatāḥ santyekarasāḥ| ata āha| sarvaśūnyatāpāramiteyamanantāparyantatāmupādāyeti| adhyātmaśūnyatāpāramiteyaṃ bahirdhāśūnyatāpāramiteyaṃ yāvadabhāvasvabhāvaśūnyatāpāramitetyādi| ataśca nirodhasatye ṣoḍaśākārāḥ| iti mārgajñatākārāḥ|
sarvākārajñatākārāḥ daśottaraṃ śatam| yataḥ śāstram-
[78] smṛtyupasthānamārabhya buddhatvākārapaścimāḥ|
śiṣyāṇāṃ bodhisattvānāṃ buddhānāṃ ca yathākramam||4-4||
[79] saptatriṃśaccatustriṃśat triṃśannava ca te matāḥ|
trisarvajñatvabhedena mārgasatyānurodhataḥ||4-5||
tānadhikṛtya smṛtyupasthānādītyādikaṃ āparivartasamāpteḥ| smṛtyupasthānādibodhipakṣyadharmapāramiteyamiti| smṛtyupasthānādayaḥ saptavargā anekaśo vibhaktāḥ saptatriṃśabdodhipakṣyā dharmā bhavanti| pratyekaṃ teṣāmanupalambhāttadākārāḥ pāramitāḥ............
[stutiparivarto nāma navamaḥ||]